HOŞ GELDİN MRS. DALLOWAY

Gelun yamacima uşaklar. Kahveleru çaylaru da aldinuz mu? Çabuk de haydi, bütün gün sizi bekleyemem. Hah, tamam mi? Haydin o zaman.
( Valla bu ağız Trabzon mu Rize mi, ne kadar doğru ben de bilmiyorum, bozuntuya vermeyin:))

Deniz Feneri'ni 20 yaşında, 1993'teki bir Meb çevirisiyle okumuş, sıkılmak ve anlamamakla beraber saygı göstermiş (bir kitap daha bitirdim en azından düşüncesi) bir cengaver okur olarak, bazı kitapların gerçekten zamanı vardır diyorum şimdi.

20 yaşındayken de Deniz Feneri'nden zevk almış, anlamış okurlar yok mudur? Vardır sanırım. Sadece yaş değil, o anki ruhsal durum da etkili olabiliyor, ya da fikirler. Yine de, sonradan okumayı başarsak da seveceğimiz anlamına gelmiyor bu. Bozkırkurdu'na ancak ikinci okumasında hayran olmuş biri olarak söylüyorum bunu. Onu yazmak için üçüncü okumamı bitirmeyi bekliyorum. bir beş yıl daha sürebilir bu...

Bu yazıya böyle başladım zira Sevim hanım ( okuyamadgm-kitaplar ) okuyamadığı kitaplar arasına almış Mrs. Dalloway'i ve benim yazımı bekleyeceğini söylemişti yorumlaşırken. Ben de etkilendiğim bu kitabı fazla gecikmeden anlatmak istedim. (Benim de bir okuyamadığım kitaplar yazım vardı şurada: https://mavikalemdekiler.blogspot.com.tr/2017/11/okuyamadigim-kitaplar.html ....)

Wollf'u okurken, 21. yüzyılda okurken, belki aklımızda tutmamız gereken birkaç şey olabilir: Woolf'un döneminde İngiltere ve İngiltere'de kadın olmak. Halen kadınların sorunu olagelen birçok konuda düşünmüş, karşı çıkmış ve yazmış Woolf. (Bkz: Kendine Ait Bir Oda. Yine de sırf bu bağlamlarda ele alamayız Mrs. Dalloway'i.)

Orlando'yu da okuduktan sonra yazarın diğer kitaplarını okuma listeme almıştım. Mrs. Dalloway ile devam ediyorum bu yolculuğa.

Mrs. Dalloway, bayan Clarissa Dalloway'in akşam vereceği parti için sabah çiçekçiye gitmesi ile başlar, partinin son bulmasına yakın biter. Yani bir tam günden bile az bir sürede geçer roman. Bu zaman zarfı içinde bayan Dalloway'in, çevresindekilerin, onun gün boyu geçtiği yerlerdeki kimi karakterlerin iç sesleri bize eşlik eder.

Virginia Woolf, bilinçakışı tekniğinin öncüsü ve ustalarından kabul edilir. Bu teknik daha içsel bir anlatım, içe dönüş imkânı verir metne. Bu açıdan da, bu romanın belli bir olay örgüsünün olmayışından dolayı da (bence var aslında), Woolf'un üslubuna ilk önce alışılamayabilir. Açıkçası birçok cümleyi dönüp iki kereden fazla okudum. Fakat yazarın o şiirsel üslubu, romanın gizli ana karakterlerinden olan "modern"* Londra ve haziran ayının arkada kıpır kıpır duruyor olması beni çok etkiledi.

Romanın beni etkilemesinin asıl sebebi ise "Güneşin gazabından korkma artık/ ne de öfkeli kışın gazabından"** dizeleriyle açığa çıkarttığı duygu oldu... Şahsi tarihim açısından (kırk yaş sendromu ve geç gelen, hayatı kabul olgunluğu) oldukça önemliydi bu kitaptaki kimi satırlar...

Woolf, savaştan yeni çıkmış bir İngiltere'yi, Londra'yı yazıyor aynı zamanda. Savaşı, ölümü, hayatı... Her şeye rağmen yaşıyor olmak, bu güzel haziran sabahı, bu ağaçlar, bu türlü çeşit insanlar... güzel değil miydi? Peki ya ölüm? Bütün bunlar ölümle arkada bırakılacak, bu kızdırmıyor mu insanı?...

Clarissa, çiçekler için yola çıktığı andan itibaren sorguluyor hayatını. Geçmiş sürekli peşinde. Artık elli yaşında, bir hastalıktan yeni kalkmış... Richard yerine Peter'la evlenseydi nasıl olurdu hayatı?... ve Peter yıllar sonra onu ziyarete geliyor... Clarissa ve Peter'ın onca yıl sonra bile birbirlerini sevdiklerini kendi kendilerine söylemeleri beni duygulandırdı açıkçası, o yarım kalmışlık hissi soğuk İngilizlerin yaşama biçimiyle dahi olsa hüzünlüydü:  "Oysa yıllardır kalbine saplanmış bir ok gibi taşımıştı kederini, ıstırabını içinde. (Clarissa) / Peki bu şaşırtıcı duygusallık nöbetleri, bu sabah gözyaşlarına boğulmalar, ne demek oluyordu? Clarissa kim bilir ne düşünmüştü onun hakkında? (Peter)

Roman boyunca aralıklarla hem Clarissa hem de Peter geçmişe dönüp dönüp her şeyin farklı olmasını istediklerini düşünüp duruyorlar...Yine roman boyunca Peter ile Clarissa'nın kocası Richard'ın karekterlerindeki farklılıkları da okuyoruz. Richard, romanda fazla  görünmüyor iç ses olarak. Göründüğü yerlerde ise karısına onu sevdiğini söylemesi gerektiğini düşünerek bir demet çiçekle eve geliyor. Peki söyleyebiliyor mu?...

Romanın başlarında görünüp kaybolan, ara sıra tekrar ortaya çıkan bir karakter daha var. Bu karakter romanın sonunda bir şekilde bağlanıyor Clarissa'nın hayatına. Savaştan dönmüş, üstün hizmet ödülü almış ama arkadaşı (subayı) da gözlerinin önünde ölmüş bir adam: Septimus W. Smith. Savaş onun ruhsal dengesini bozmuş. Septimus'un bölümlerini okurken tanıdık birkaç isim aklıma geldi... Woolf hem savaşın insanda yarattığı çöküntüsünü hem de toplumun düzenine uymayan insanlara yapılagelen "uyumlulaştırma" cezasını inceden işlemiş. Özellikle doktorlar özelinde topluma yapılan eleştiri günümüzde hâlâ geçerli... Septimus'un karısını da unutmamak gerekir. O kısa bölüm içinde Rezia'nın çaresizlik ve yalnızlık halini çok iyi hissediyorsunuz: 

Septimus "o deliliği" içinde çok hüzünlü. Dengesinin kaybına sebep olan tüm insanlıktan nefret ediyorum. Evet, bir insanın hayatını bütün bir toplum olarak mahvediyor olabiliriz.

Clarissa'nın genç kızlığından bu yana yaptığı tercihler, hatta kadınlardan da zaman zaman hoşlandığını düşünmesi, seçtiği yaşama biçimi, kendisini sorgulaması, ama sonuçta yaşadığı hayatı sevmesi ve kabullenmiş olması bir şekilde... onu burjuva, maddiyat seven, biraz kibirli, güven ve korunaklı yaşam isteyen bir kadın olarak görebiliriz ama Clarissa kendinin farkında: Caddede dolaşırken bir Clarissa yoktur artık olsa olsa Richard Dalloway'in karısı geçiyordur oradan. Kendini hiç gibi hisseder sık sık. Sadece başkalarının gözünde bir yer edinmek için o kadar çabalamasının, partiler vermesinin de saçmalık olduğunu düşünür. Çelişkileri vardır. Ama  Bazı şeyleri kabullenme aşamasındadır da: Şimdi dünyada hiç kimse için şöyledir ya da böyledir demeyecekti.***

Daha önce de dediğim gibi romanda sadece Clarissa'yı değil, bir ülkeyi, şehri, bir savaşın gölgesini, toplumun eleştirisini de görüyoruz. Romandaki karekterler her ne kadar saray çevresinden,üst-orta sınıftan İngilizler olsalar da aslında çelişkileri ve duygularıyla sıradan insanlar. Bu yüzden hikâye benim için uzakta kalmadı.

Daha çok şeyler söyleyebilirim ama bu bir blog yazısı için bile yeterince uzun oldu. Tomris Uyar'ın çevirisindeki önsözü okuyabilirsiniz, ya da yazarın kendi günlüklerini okurken de daha ayrıntılı analizlere sahip olabilirsiniz. Sonuçta ben sevdim bu kitabı. Woolf'un kör kör parmağım gözüne demeyerek anlattığı tüm o duygu ve düşünceleri, geçişleri...

Okuduğum bu çeviri hakkındaki düşüncelerimi dipnotlarda bulabilirsiniz. Bir notum da şu: Yine internetten öğrendiğim kadarıyla Michael Cunnigham, Hours adıyla bilinen öyküsünü Woolf'un bu romanından esinlenerek,ona bir tür saygı duruşu olarak yazmış. Hatta Virginia Woolf Mrs. Dalloway'e önceleri Hours adını koymayı düşünmüş gibi ayrıntılar var. Filmi (The Hours, yönetmeni Stephen Daldry) de çekilen bu romanın Mrs. Dalloway'le birlikte okunmasını salık verenler olmuş. Fakat netteki çoğunluk yorumları beni her zaman ittiği gibi Mrs. Dalloway romanının bu haliyle kesinlikle yancı bir kitaba,  okumaya ihtiyacı yok.

Ama elbetteki bahsedilen kitap ve film de okunup izlenebillir, kendi kulvarında değerlendirilebilir.  

"Güneşin gazabından korkma artık

ne de öfkeli kışın gazabından"

Au revoir canlar, seviyom sizi:)

* Modern'i tırnak içine aldım çünkü bir önceki okumam Marshall Berman'ın kitabında geçen modern sokak açılımına, örneklerine birebir uyuyor. Bu denk düşme hemen dikkatimi çekti. Bu konuya yine  değineceğim.

** Bu dizelerin Şekspir'e ait olduğunu nette dolanırken öğrendim. Şiirin tümünü bilmiyorum.

***Bu alıntı Kırmızı Kedi yayınları İlknur Özdemir çevirisinden. Bu çeviride, nette okuduğum bir alıntıya göre, kısaltılmış kimi yerler olduğunu sandım. Tomris Uyar çevirisini salık vermişler. Bir arkadaşım (ENA: http://www.enaryo.com/ Kendisi artık en çok instagramda ikamet ediyor.) sağolsun Uyar çevirisini de gönderdi. Orada bu kısım ise şu şekilde: Artık kimse üzerine bir şey söylemeyecekti, yargılamayacaktı. Fakat kısaltmaya rastlamadım şimdilik. Tomris Uyar bir tık daha ritm katarak, daha netlik ayarı yaparak çevirmiş gibi duruyor. Henüz onun çevirisinin hepsini okumadım. Şu an Uyar çevirisinin daha kolay okunur olduğunu söyleyebilirim ancak. İnstagramda konuya değindiğimde bir arkadaşım Kırmızı Kedi yayınlarının edebi çeviriler konusunda uzun zamandır eleştiri aldığını ve yeni yayın yönetmeni Enis Batur'la bu durumun değişmesini umduğunu söyledi. Fakat bu çeviri için sıkıntı var diyebilir miyim emin değilim şu anda.)