AFOROZDAN DİYALOGA- 1

Roger (Roje) Garaudy, 1913'de doğmuş bir Fransız aydını. 2012'ye kadar, uzun bir yaşam sürmüş.

Garaudy, uzun yıllar Fransız Komünist Partisinde yöneticilik yapmış. Bir tarihten sonra müslüman olmuş. Dolayısıyla iki farklı dünya için ( Batı ve İslam) de önemli bir isim olarak görebiliriz.

Aforozdan Diyaloga ( De L'anathem au Dialouge ) müslüman olmadan önce yazdığı, marksistler ile dindar hıristiyanlar, yahut da marksizm ile hıristiyanlığın "uzlaşı" alanlarını araştırdığı bir kitap.... Din, halkın afyonudur cümlesinin ezbere okunduğu bir sistemde Garaudy oldukça cesur davranmış bence.

Gerçek İslam bu değil! Dediğim çok oluyor son zamanlarda. 

Buna rağmen bazı "gelenekleri" hâlâ İslamiyet sandığımı da fark ediyorum. Bu özeleştirinin ve araştırma-sorgulama çabamın İslamı tümden kötü ilan edenlerce de yapılması isteğimden doğdu böyle bir kitabı okuma ihtiyacı. Evet. Kitabın çevireni de benimle benzer şeyler düşünmüş olacak ki Marksist Garaudy'nin, ideoloijisi ile "din" dediği hıristiyanlığın uzlaşı yolları metodolojisi, bugünün müslümanları için de yol gösterici olabilir demiş sunuşta. Zira uzun yüzyıllardır süregelen İslam da, her çağda farklı kimselerin dönemine uygun yorumları ile bugünlere taşınmıştır; öz'ün içinde insani ve beşeri yorumlar vardır. Ki bu yorumlardan kimileri kutsallık zırhına büründürülmüştür diyor profesör Sadık Kılıç. 

(Bunlardan birinin İslam dininde olmadığını daha geçen ay öğrendim mesela. Havva'nın Adem'in kaburga kemiğinden yaratılması İslamda yokmuş, Yahudi kökenli bir inançmış sadece. Yüzyıllarca içiçe yaşamış yahudi araplarla putperest araplar ve sonrasında da müslüman araplar arasında kültürel bir iç içeliğin mahzurlu sonuçları diyelim biz buna. Fakat göründüğünden derin bir mesele bu. Zira bu "erkeğin kemiğinden" yaratılma hikayesi, kadına bir ikinci sınıf varlık özelliği kazandırmıyor mu? Bu düşünce canımı sıkarken İslam dininde böyle bir şeyin olmadığını görmek iyi oldu. Darısı diğer soru işaretlerinin başına:) )

Kitap ilerledikçe gerçekten de ilk ve asıl olarak hıristiyanlığa getirilmiş eleştirilerin, (tabii ki öyle olacaktı, batılı aydın düşünüyor, sorguluyor,  sistemler, ideolojiler, teknolojiler üretiyor ve elbette ki karşısında ilk bulduğu duvar kendi dini, kültürü) daha sonra İslam ve müslümanlar için de aynen yapılmış olduğunu görüyoruz. Bu ithal eleştiri kıyafetinin uyduğu ve uymadığı yerler ise ne bu yazının konusu ne de benim bilgi-uzmanlık alanım.

Her şey bir yana Garaudy'nin Entegrizm tanımını mutlaka yazmalıyız:

Entegrizm, kişi ya da beşeri bir oluşumun, bütün problemleri çözmek ve kendi çözümünü dayatmak için topyekün bir hakikate malik olduğu iddiası.

Çevirenin aktarımıyla, gelişmelere karşı durma, kendi dünyasına geri çekilme, başkalarının olan farklı açı ve ölçülerden bakarak kendini değerlendireMEme, giderek de kendini dokunulmaz tek gerçek konumunda görmek. Bu fikrî ve zihnî yaklaşım biçimi, kişinin kendini karanlık bir tünele mahkum etmesidir. Çünkü doğruluğuna ve gerçekliğine inanılmış hiçbir düşünce, diğerlerinden tam bir bağımsızlık olarak ele alınamaz. Mutlaka bir " -ye göre" doğru, "-ye göre" gerçektir. Böyle bir kaydın varlığını göz ardı etmek tam bir entegrizm olacak, insanın ve dünyanın geeceği bakımından hayatî öneme sahip olan DİYALOGUN yolunu tıkayacaktır.

Entegrizmde;

1. basamak: Hareketsizlik, uyum sağlamayı red, her türden gelişmeye, evrime karşı kemikleşme

2. basamak: Geçmişe dönüş, geleneğin takipçisi olmak, muhafazakarlık

3. basamak: Taassup, kapanma, dogmacılık, sertleşme, kavgacı olma, uzlaşma kabul etmeme.

Entegrizmin zafer kazanması demek, bütün beşeri toplulukların kendi içine kapanmış, dolayısıyla çatışmaya hazır, fanatik gruplara bölünmeleri demektir.

Garaudy bu kitabında, Marksist entegrizmi ile hıristiysan emtegrizmini müşterek bazı ilke ve aamaçlar doğrultusunda buluşturmayı dener. Onun sonuçlardan ziyade diyalog süreçlerine katkısı çok önemlidir.

Garaudy, gerçek bir  diyalog ve uzlaşı çabasının çok titizlik ve samimiyet gerektirdiğinin de farkındadır. İlk önce iki taraf da asla uzlaşma konusu etmeyecekleri şeyleri -kırmızı çizgiler- belirlemelidir.

Çok kısaca özetlersek Garaudy, kimi hırıstiyan din alimlerinin yazı ve çabalarını da örnek göstererek, öncelikle hırıstiyanlıktaki mitolojinin, helen hümanziminin çıkarılarak ilk öz çekirdeğe ulaşılması gerektiğini söyler. Böyle olunca, ilk hırıstiyanlıktaki "kamil insan" ve adalet, eşitlik ve sevgi üzerine kurulu bir dünya düzeninin Marksizmin "kamil insan" ve sınıfsız toplum çabası ile çatışmayacağını belirtiyor. Böylece ilk temel uzlaşı konusu belirlenmiş oluyor.  

Eğer her iki "tarafın" da amacı güzel, adil bir yaşam ise temelde sorun olmamalıdır.... Ki dinlerin iddia ettiği zaten sadece budur....

Hıristiyank içindeki "mitolojik unsurları" temizleme fikri ilk kez 1941'de, Protestan bir ilahiyatçı olan Rudolf Bultman tarafından öne sürülmüş. Bultman'a göre İncil'in mesajı bir ideoloji değildir; Tanrı'nın çağrısıyla, insanın buna cevabı gibi, tam anlamıyla şahsîdir. Hayatımızda sorumluluk boyutunu yaratır. İnanan, imanından sorumludur. Tanrı ondan bir karar vermesini ister.

Örneğin Haç (Çarmıha gerilme) olayında mühim olan, olayın tarihi gerçekliği değil, bunun sayesinde, müminin ta derinliklerinde Tanrı'nın çağrısını duyduğu eylemdir. (...) Öyleyse mitoloji, olayın nasıl ve niçin meydana geldiğini anlatırken, muhayyel ve sembolik bir biçimde anlatırken, dünyaya ve beşeri varlığa bir anlam kazandırır. Ve böylece insana bir model, örenk bir varoluş ve tavır alış biçimi önerir.  Mitolojinin bizatihi kendisi bir anlam taşımaz tabii ki. İnanan insanın kararı ile bir değere sahip olur. (...)

Garaudy, daha sonra, hıristiyanlıktaki "elini eteğini dünyadan çekme" düsturuna karşı ilk  ciddi eleştiriyi getiren olarak gördüğü Anglikan papazı Robinson'un çok satan kitabını (1963, Honest to God)  örnek vererek analiz eder...

Daha sonra "din ile bilim" arasındaki çelişkilere eğilir:

Burada da örnek aldığı- analiz ettiği kişi Peder T. De Chardin'dir. Chardin, benim de her zaman garipsediğim, hıristiyanlıkta her bireyin, asli günah sebebiyle günahkar olarak doğduğunu ve hayatının sürekli af çabasıyla gçmesi gerektiği dogmasını eleştirmiş: Ümidimizin kanatlarını kırpmakta ve acımasız bir şekilde özür dileme ve keffaretin ezici gölgelerine doğru götürmektedir.

"Dünyanın her çağda -yeniden- bilimsel algılanışı, insanların Tanrı'yı algılama biçimlerine de yansır. (...) Bu nedenle büyük bilimsel gelişmelerin her periyodu, dünyanın genel manzarasını değiştirirken büyük dini krizlere sebep olur diyen peder, hıristiyan imanının, dünyada gerçekleşmiş değişmeleri de hesaba katan güncel bir ifadelendirilişi problemini ortaya koymuş.

İçeriden eleştirilerle devam ederken Garaudy, kilisenin de tarih boyunca, ezilenin yanında yer alacağına ezenlerin, güçlünün, iktidarda olanın yanında yer aldığını  reel örnekleriyle gösteriyor. (Kilisenin bu tavrını Konstantinist gelenek olarak belirtiyor. Hiristiyanlığın mitoloji ve Grek-Helen kültürüyle karışarak öz mesajını yitirmesi. Karşısında ise apokaliptik gelenek yer alıyormuş.)

Bu bölümden sonra Garaudy, Marksistlerin dine bakışını eleştirmeye geçer.